Een hersenabces is een verzameling pus die ontstaat als reactie op een infectie of trauma. Het blijft een ernstige en potentieel levensbedreigende aandoening.
Vroeger was een hersenabces ‘steeds fataal’, maar onderzoekers schreven in 2014 opgemerkt dat vooruitgang in diagnose en behandeling de overlevingskansen aanzienlijk hebben vergroot.
De effecten variëren, afhankelijk van de grootte van het abces en de plaats in de hersenen waar het zich vormt.
Tussen 1.500 en 2.500 gevallen komen elk jaar voor in de Verenigde Staten. Hersenabcessen komen het meest voor bij volwassen mannen onder de 30 jaar. Bij kinderen ontwikkelen ze zich het vaakst bij mensen tussen de 4 en 7 jaar. Pasgeborenen lopen ook risico.
Vaccinatieprogramma’s hebben de incidentie van hersenabcessen bij jonge kinderen verminderd.
Table of Contents
Symptomen
De tekenen en symptomen van een hersenabces zijn als volgt:
- hoofdpijn (69-70 procent van de gevallen)
- koorts (45-53 procent)
- aanvallen (25-35 procent)
- misselijkheid en braken (40 procent)
Een aanval kan het eerste teken zijn van een abces. Misselijkheid en braken komen vaak voor als de druk in de hersenen toeneemt.
De pijn begint meestal aan de kant van het abces en kan langzaam of plotseling ontstaan.
Veranderingen in de mentale toestand treden op in 65 procent van de gevallen en kunnen leiden tot:
- verwarring
- slaperigheid en lethargie
- prikkelbaarheid
- slechte mentale focus
- slechte responsiviteit
- langzame denkprocessen
- coma (mogelijk)
Neurologische problemen treffen 50-65 procent van de mensen met hersenabcessen. Deze problemen volgen vaak op hoofdpijn, verschijnen binnen enkele dagen of weken en kunnen het volgende omvatten:
- spierzwakte
- zwakte of verlamming aan één kant van het lichaam
- spraakproblemen, zoals onduidelijk spreken
- slechte coördinatie
Andere symptomen kunnen zijn:
- een stijve nek, rug of schouders
- wazig, dubbel of grijs zicht
De symptomen van een hersenabces worden veroorzaakt door een combinatie van infectie, schade aan hersenweefsel en druk op de hersenen, omdat het abces steeds groter wordt en steeds meer ruimte inneemt.
Als de hoofdpijn plotseling erger wordt, kan het zijn dat het abces gebarsten is.
In twee derde van de gevallen zijn de symptomen tot wel 2 weken aanwezig. Gemiddeld diagnosticeren artsen het probleem 8 dagen nadat de symptomen beginnen.
Oorzaken
Een hersenabces is waarschijnlijk het gevolg van een bacteriële of schimmelinfectie in een deel van de hersenen. Parasieten kunnen ook een abces veroorzaken.
Wanneer de bacteriën, schimmels of parasieten een deel van de hersenen infecteren, ontstaan er ontstekingen en zwellingen. In deze gevallen bestaat het abces uit geïnfecteerde hersencellen, actieve en dode witte bloedcellen en de organismen die het probleem veroorzaken.
Naarmate de cellen zich ophopen, ontwikkelt zich een wand of membraan rond het abces. Dit helpt de infectie te isoleren en te voorkomen dat deze zich verspreidt naar gezond weefsel.
Als een abces opzwelt, ontstaat er steeds meer druk op het omliggende hersenweefsel.
De schedel is niet flexibel en kan niet uitzetten. De druk van het abces kan bloedvaten blokkeren, waardoor zuurstof de hersenen niet kan bereiken, en dit resulteert in schade of vernietiging van kwetsbaar hersenweefsel.
Hoe infectie de hersenen binnendringt
Herseninfecties komen om verschillende redenen vrij zelden voor.
Eén reden heeft te maken met de bloed-hersenbarrière, een beschermend netwerk van bloedvaten en cellen. Het blokkeert bepaalde componenten van het bloed dat naar de hersenen stroomt, maar laat andere componenten passeren.
Soms kan een infectie door de bloed-hersenbarrière heen komen. Dit kan gebeuren wanneer ontsteking de barrière beschadigt, wat leidt tot gaten.
De infectie dringt de hersenen binnen via drie belangrijke routes.
Het kan:
- via het bloed komen van een infectie in een ander deel van het lichaam
- verspreid vanaf een nabijgelegen plek, zoals het oor
- het gevolg zijn van een traumatisch letsel of een operatie
Infectie vanuit een ander lichaamsdeel
Als er ergens anders in het lichaam een infectie ontstaat, kunnen de infectieuze organismen via de bloedbaan de bloed-hersenbarrière omzeilen en de hersenen binnendringen en infecteren.
Tussen 9 en 43 procent van de abcessen is het gevolg van ziekteverwekkers die vanuit een ander deel van het lichaam zijn gereisd.
Veel bacteriële hersenabcessen komen voort uit een laesie ergens anders in het lichaam. Het is cruciaal om die primaire laesie te vinden, anders kan er in de toekomst een herhaalde infectie optreden.
Mensen met een verzwakt immuunsysteem lopen een groter risico om een hersenabces te ontwikkelen als gevolg van een via het bloed overgedragen infectie.
Een persoon kan een verzwakt immuunsysteem hebben als hij/zij:
- heb hiv
- hebben aids
- zijn baby’s jonger dan 6 maanden
- chemotherapie krijgen
- langdurig steroïde medicatie gebruiken
- een orgaantransplantatie hebben ondergaan en immunosuppressieve medicijnen gebruiken om orgaanafstoting te voorkomen
De meest voorkomende infecties die hersenabcessen veroorzaken zijn:
- endocarditis, een infectie van de hartklep
- longontsteking, bronchiëctasieën en andere longinfecties en -aandoeningen
- buikinfecties, zoals peritonitis, een ontsteking van de binnenwand van de buik en het bekken
- cystitis, of blaasontsteking, en andere infecties in het bekken
Directe besmetting
Een infectie kan zich vanuit een nabijgelegen gebied verspreiden, en dit is de reden 14–58 procent van hersenabcessen.
Als een infectie in de schedel ontstaat, bijvoorbeeld in de neus of het oor, kan deze zich uitbreiden naar de hersenen.
Infecties die een hersenabces kunnen veroorzaken zijn onder andere:
- middenoorontsteking, of otitis media
- sinusitis
- mastoïditis, een infectie van het bot achter het oor
De locatie van het abces hangt af van de plaats en het type van de oorspronkelijke infectie.
Direct trauma
Een hersenabces kan het gevolg zijn van een trauma, zoals een neurologische operatie of een penetrerend hersenletsel.
Een abces kan het gevolg zijn van:
- een klap op het hoofd die een gecompliceerde schedelfractuur veroorzaakt, waarbij botfragmenten in de hersenen worden geduwd
- de aanwezigheid van een vreemd voorwerp, zoals een kogel, als iemand het niet verwijdert
- een complicatie van een operatie, in zeldzame gevallen
Diagnose
Om een hersenabces te diagnosticeren, zal de arts de tekenen en symptomen beoordelen en de recente medische geschiedenis en reisgeschiedenis van de patiënt bekijken.
Zij moeten weten of de persoon:
- heeft onlangs een infectie gehad
- heeft een verzwakt immuunsysteem
Symptomen kunnen lijken op die van andere ziekten en aandoeningen, dus het kan even duren om een diagnose te bevestigen. De diagnose is eenvoudiger als de arts precies kan aangeven wanneer de symptomen zijn begonnen en hoe ze zijn verlopen.
Tests kunnen erbij betrekken:
- een bloedtest om te controleren op hoge niveaus witte bloedcellen, wat kan duiden op een infectie
- beeldvormende scans, zoals een MRI of een CT-scan, waarbij een abces zichtbaar wordt als één of meer vlekken
- een CT-geleide aspiratie, een soort naaldbiopsie, waarbij een monster pus wordt genomen voor analyse
Het aantal sterfgevallen als gevolg van hersenabcessen is de afgelopen decennia afgenomen, omdat CT- en MRI-scans steeds vaker worden gebruikt bij de detectie.
Behandeling
De behandeling bestaat doorgaans uit een operatie en medicijnen.
Als een arts vermoedt dat er sprake is van een hersenabces, zal hij doorgaans direct breedspectrumantibiotica voorschrijven, omdat een abces levensbedreigend kan zijn.
Als uit tests blijkt dat de infectie viraal is in plaats van bacterieel, zal de arts de behandeling dienovereenkomstig aanpassen.
De effectiviteit van de behandeling hangt af van:
- de grootte van het abces
- hoeveel abcessen zijn er
- de oorzaak van het abces
- de algemene gezondheidstoestand van de persoon
Als het abces kleiner is dan 1 inch, zal de persoon waarschijnlijk alleen intraveneuze antibiotica, antischimmelmiddelen of antivirale medicatie krijgen. Een arts moet echter mogelijk een kleiner abces draineren om te bepalen welke antibiotica het beste zijn.
Als een abces groter is dan 2,5 cm, moet een arts het abces wegzuigen, draineren of wegsnijden.
Als er meerdere abcessen zijn, kan het te riskant zijn om ze weg te snijden. De chirurg zal aspiratie aanbevelen.
De persoon heeft ook behandeling nodig voor een primaire infectie, bijvoorbeeld in de longen, de buik of de neus.
Chirurgie
Een persoon kan een operatie nodig hebben als:
- de druk in de hersenen blijft toenemen
- het abces reageert niet op medicatie
- er zit gas in het abces
- er is een risico dat het abces openbarst
Een craniotomie is een ingreep waarbij de chirurg een opening in de schedel maakt.
De stappen zijn als volgt:
- De chirurg scheert een klein stukje van de hoofdhuid.
- Ze verwijderen een klein stukje bot om toegang te krijgen tot de hersenen.
- Ze kunnen het abces verwijderen of de pus afvoeren, eventueel met behulp van een CT-scan.
- Ze vervangen het bot en hechten de huid.
Medicatie
Een korte kuur met corticosteroïden in hoge doseringen kan helpen bij verhoogde intracraniële druk en een risico op complicaties, zoals meningitis.
Echter, artsen niet voorschrijven corticosteroïden als routinemaatregel.
Een arts kan anticonvulsiva voorschrijven om aanvallen te voorkomen. Iemand die een hersenabces heeft gehad, moet mogelijk tot wel 5 jaar lang anticonvulsiva slikken.
Vooruitzicht
Uit onderzoek blijkt dat 5–32 procent van hersenabcessen zijn dodelijk.
Onder degenen die overleven, kunnen er blijvende effecten zijn, afhankelijk van de mate van schade. Een hersenabces kan leiden tot langdurige neurologische problemen, met problemen met fysieke functies, persoonlijkheidsveranderingen en aanvallen.
Het is belangrijk om de mogelijke symptomen van een hersenabces te herkennen en direct hulp te zoeken als ze optreden. Hoe eerder iemand behandeld wordt, hoe waarschijnlijker het is dat het effectief is en hoe groter de overlevingskansen.
De vooruitzichten zijn ook afhankelijk van de kenmerken van het abces. Meerdere abcessen en abcessen die diep in de hersenen liggen, zijn moeilijker te behandelen.
De arts zal een persoon tijdens het herstel in de gaten houden, aangezien een abces kan terugkeren. Dit kan betekenen dat er wekelijks een CT-scan moet worden uitgevoerd voor ten minste minimaal 2 wekenBovendien kan een abces na maanden of jaren terugkeren, dus langdurige controle is essentieel.