Dibe ku dîtina we ji pênc hestên we ya herî girîng e.

Tenduristiya çavan bi tenduristiya giştî re têkildar e, lê çend xurek bi taybetî ji bo çavên we girîng in.

Van xurdeyan alîkariya domandina fonksiyona çavan dikin, çavên xwe ji ronahiya zirardar diparêzin, û pêşveçûna nexweşiyên dejenerasyonê yên bi temen kêm dikin.

Li vir 8 xurdemeniyên ku bi kêrî çavên we tên hene.

Nêrînên Nexweşiyên Çavên Hevbeş

Xetereya we ya pêşkeftina nexweşiya çav bi temen re zêde dibe. Nexweşiyên çavê herî gelemperî ev in:

• Katarakt. Rewşeke ku tê de çavên te tarî dibin. Kataraktên bi temen ve li seranserê cîhanê sedema sereke ya kêmbûna dîtbarî û korbûnê ye.
• Retînopatiya diyabetê. Bi diyabetê û sedemek sereke ya kêmbûna dîtinê û korbûnê ve girêdayî ye, retînopatî dema ku asta şekirê xwînê ya bilind zirarê dide damarên xwînê yên di retina we de çêdibe.
• Nexweşiya çavê hişk. Rewşek ku bi kêmbûna şilava rondikê tê destnîşan kirin, ku dibe sedem ku çavên we zuwa bibin û bibe sedema nerehetî û pirsgirêkên dîtbarî yên potansiyel.
• Glaukoma. Komek nexweşiyan ku bi dejenerasyona pêşkeftî ya nerva weya optîk ve tête diyar kirin, ku agahdariya dîtbar ji çavan vediguhezîne mêjî. Glaukoma dikare bibe sedema kêmbûna dîtinê an jî korbûnê.
• Dejenerasyona macular. Makula beşa navendî ya retina we ye. Dejenerasyona makuler a girêdayî temen (AMD) yek ji sedemên sereke yên korbûnê li welatên pêşkeftî ye.

Her çend xetereya we ya van nexweşiyan heya radeyekê bi genên we ve girêdayî ye jî, parêza we jî dikare rolek sereke bilîze.

VEQETÎ

Nexweşiyên çavê herî gelemperî katarakt, dejenerasyona makuler, glaucoma û retînopatiya diyabetê ne. Xetereya we ya pêşveçûna van nexweşiyan bi temen, genetîk, nexweşiyên kronîk û şêwaza jiyanê ve girêdayî ye.

1. Vîtamîna A

li seranserê cîhanê yek ji sedemên herî gelemperî yên korbûnê ye ().

Ev vîtamîn ji bo domandina şaneyên hestiyar ên çavên we, ku jê re fotoreceptor jî tê gotin, pêdivî ye.

Ger hûn têra vîtamîna A negirin, li gorî giraniya kêmasiya we dibe ku hûn bi şev korbûnê, çavên hişk, an jî rewşên girantir re rûbirû bibin ().

Vîtamîn A tenê di xwarinên bi eslê xwe heywanan de tê dîtin. Di nav wan de kezeb, zerika hêk û berhemên şîr hene.

Lêbelê, hûn dikarin vîtamîna A ji pêkhateyên nebatê yên antîoksîdan ên ku jê re provitamin A carotenoids têne gotin jî bistînin, ku di hin fêkî û sebzeyan de bi rêjeyên zêde têne dîtin.

Provitamin A carotenoids bi navînî nêzîkê 30% ji hewcedariya vîtamîn A ya nifûsê peyda dike. Ya herî bi bandor beta-carotene ye, ku bi mîqdarên mezin di kale, îspenax û gêzeran de tê dîtin.

VEQETÎ

Kêmbûna vîtamîn A dibe sedema korbûna şevê û zuwabûna çavan. Vîtamîn A tenê di xwarinên heywanan de tê dîtin, lê laşê we dikare hin karotenoîdên nebatî veguherîne vîtamîn A.

2-3. Lutein û Zeaxanthin

antîoksîdanên karotenoîdên zer in ku jê re pigmentên makul tê gotin.

Ew di makulayê de, beşa navendî ya retina we, ku qatek hucreyên hesas ên ronahiyê li ser dîwarê pişta çavê we ye, kom dibin.

Lutein û zeaxanthin wekî sunscreenek xwezayî dixebitin. Tê bawer kirin ku ew di parastina çavên we de ji () rolek navendî dilîzin.

Lêkolînên kontrolkirî destnîşan dikin ku vexwarina lutein û zeaxanthin bi astên wan ên di retina we re têkildar e ().

Lêkolînek çavdêriyê li mezinên navîn û pîr destnîşan kir ku vexwarina 6 mg lutein û / an zeaxanthin her roj bi girîngî xetera AMD kêm dike.

Lekolînwanan her weha dît ku kesên ku herî zêde lutein û zeaxanthin dixwin ji sedî 43 kêmtir xetera dejenerasyona makulayê ji yên ku herî kêm dixwin ().

Lêbelê, delîl bi tevahî hevgirtî ne. Meta-analîzek şeş lêkolînên çavdêriyê destnîşan dike ku lutein û zeaxanthin tenê li dijî AMD-qonaxa dereng diparêze, ne qonaxên wê yên destpêkê yên pêşkeftinê ().

Lutein û zeaxanthin bi gelemperî di xwarinan de bi hev re têne dîtin. Îspenax, çewlika Swîsreyî, kale, parsley, fistiq û binî hêşîn di nav çavkaniyên herî baş de ne ().

Wekî din, zerika hêkan, ceh şîrîn, û tiriyên sor jî dibe ku di lutein û zeaxanthin de dewlemend bin ().

Di rastiyê de, zerika hêkan ji ber naveroka rûn a zêde yek ji çavkaniyên çêtirîn têne hesibandin. Karotenoîd dema ku bi rûn ve têne xwarin çêtir têne girtin, ji ber vê yekê çêtirîn e ku hûn rûnên saxlem li seleteya xweya nebatî ya bi pel (,, , ) zêde bikin.

VEQETÎ

Vexwarina zêde ya lutein û zeaxanthin dibe ku xetera weya nexweşiyên çav, wek dejenerasyona macular û kataraktê kêm bike.

4. Asîdên rûn ên omega-3

EPA û DHA-zincîra dirêj ji bo tenduristiya çavan girîng in.

DHA bi mîqdarên mezin di retina we de tê dîtin, ku ew dikare alîkariya domandina fonksiyona çavan bike. Di heman demê de ji bo pêşveçûna mêjî û çavê di dema zaroktiya zû de jî girîng e. Bi vî rengî, kêmasiyek di DHA de dikare dîtinê xera bike, nemaze di zarokan de (, , , ).

Di heman demê de delîl nîşan didin ku dibe ku ew bi kêrî mirovên bi çavê ziwa (, , , , ) were.

Lêkolînek di mirovên bi çavên hişk de hate dîtin ku girtina pêvekên EPA û DHA rojane ji bo sê mehan bi zêdebûna avakirina ava hêsiran re nîşanên çavê hişk kêm dike ().

Asîdên rûn ên omega-3 jî dibe alîkar ku pêşî li nexweşiyên din ên çav bigire. Lêkolînek li ser mezinên navîn û pîr ên bi diyabetê de hate dîtin ku girtina herî kêm 500 mg omega-3-zincîra dirêj rojane dibe ku xetera retînopatiya diyabetê kêm bike ().

Berevajî vê, asîdên rûn ên omega-3 ji bo AMD ne dermanek bi bandor in ().

Çavkaniya xwarinê ya herî baş a EPA û DHA masiyê rûn e. Wekî din, pêvekên omega-3 yên ku ji masî an mîkroalga têne wergirtin bi berfirehî têne peyda kirin.

VEQETÎ

Girtina mîqdarên têr ên asîdên rûn ên omega-3 yên dirêj-zincîra EPA û DHA ji masiyên rûn an lêzêde dibe ku xetera gelek nexweşiyên çavan, nemaze çavên hişk, kêm bike.

5. Gamma-linolenic acid

Gamma-linolenic acid (GLA) asîdek rûnê ya omega-6 e ku di parêzên nûjen de bi mîqdarên piçûk hene.

Berevajî gelek asîdên rûn ên omega-6 yên din, GLA xwedan taybetmendiyên xwe xuya dike (, ).

Çavkaniyên herî dewlemend ên GLA rûnê êvarê û rûnê stêrgulê ne.

Hin delîl destnîşan dikin ku girtina rûnê êvarê dibe ku nîşanên çavên hişk kêm bike.

Lêkolînek kontrolkirî ya rasthatî ji jinên bi çavên hişk re dozek rojane ya rûnê êvarê bi 300 mg GLA da. Lêkolînê destnîşan kir ku nîşanên wan di heyama 6 mehan de çêtir bûne ().

VEQETÎ

GLA, ku di rûnê êvarê de bi mîqdarên mezin tê dîtin, dibe ku nîşanên hişkbûna çavê kêm bike.

6. Vîtamîna C

Çavên we ji gelek organên din bêtir hewceyê mîqdarên antîoksîdan hene.

Antîoksîdan bi taybetî girîng xuya dike, her çend lêkolînên kontrolkirî yên li ser rola wê di tenduristiya çav de kêm in.

Tîrêjiya vîtamîna C di ava avî ya çavan de ji her şilava laş zêdetir e. Aqueous mîzê ew şilava ku beşa herî derveyî çavê we tije dike.

Asta vîtamîn C di mîzaya avî de rasterast bi xwarina wê re têkildar e. Bi gotinek din, hûn dikarin bi girtina lêzêde an xwarinê (, ) giraniya wê zêde bikin.

Lêkolînên çavdêriyê destnîşan dikin ku mirovên bi katarakt xwedî statûya antioxidant kêm in. Di heman demê de ew destnîşan dikin ku kesên ku lêzêdekirina vîtamîn C digirin kêm kêm dibe ku bibin xwedî katarakt (, ).

Her çend vîtamîn C di çavên we de rolek parastinê dileyize, ne diyar e ka lêzêde ji bo kesên ku ne kêm in feydeyên zêde peyda dikin.

Rêjeyên zêde yên vîtamîna C di gelek fêkî û sebzeyan de, di nav de bîber, fêkiyên citrus, kale, û brokolî ().

VEQETÎ

Vîtamîn C ji bo tenduristiya çavên we pêwîst e, û wergirtina têra vê antîoksîdan dikare li hember kataraktê biparêze.

7. Vîtamîna E

komek ji antîoksîdanên rûn-çaralî ye ku asîdên rûnê ji oksîdasyona zirardar diparêze.

Ji ber ku retina we xwedan asîdên rûnê zêde ye, girtina têra vîtamîna E ji bo tenduristiya çavê çêtirîn girîng e ().

Her çend kêmbûna giran a vîtamîna E dikare bibe sedema dejenerasyona retînal û korbûnê, ne diyar e ku ger parêza we jixwe têr be, ne diyar e gelo lêzêde feydeyên zêde peyda dikin (, ).

Analîzek destnîşan dike ku vexwarina zêdetirî 7 mg vîtamîna E ya rojane dikare xetereya weya kataraktê ya bi temen re 6% kêm bike ().

Berevajî vê, lêkolînên kontrolkirî yên rasthatî destnîşan dikin ku pêvekên vîtamîna E pêşveçûna kataraktê hêdî nakin an nahêlin ().

Çavkaniyên xwarinê yên herî baş ên vîtamîn E tovên gulberojê û rûnên nebatî yên mîna rûnê felqê ().

VEQETÎ

Kêmbûna vîtamîn E dibe sedema dejenerasyona dîtbarî û korbûnê. Ji bo kesên ku ne kêm in, lêzêde ne mimkûn e ku feydeyek zêde peyda bike.

8. Zexm

Çavên we astên bilind ên zincê hene ().

beşek ji gelek enzîmên bingehîn e, di nav de superoxide dismutase, ku wekî antîoksîdanek kar dike.

Di heman demê de xuya dike ku ew di avakirina rengdêrên dîtbar de di retina we de jî beşdar dibe. Ji ber vê yekê, kêmbûna zinc dikare bibe sedema korbûna şevê ().

Di lêkolînek de, mezinên pîr ên ku bi dejenerasyona makulerî ya zû re bûn pêvekên zinc hatin dayîn. Xerabûna makula wan sist bû û wan ji yên ku cîhêbo werdigirin çêtir şiyana dîtina xwe diparêzin ().

Lêbelê, berî ku encamên zexm bêne derxistin, bêtir lêkolîn hewce ne.

Zincê xwezayî îstir, goşt, tovên kumbol û fistiqan ().

VEQETÎ

Zinc di fonksiyona çavan de rolek girîng dilîze. Lêkolînek pêşniyar dike ku lêzêde dibe ku pêşveçûna zû ya dejenerasyona macular di mezinên pîr de hêdî bike.

Rêza jêrîn

Adetên şêwaza jiyanê ya tendurist, wek parêzek tendurist û çalakiya laşî ya birêkûpêk, dikare bibe alîkar ku pêşî li gelek nexweşiyên kronîk bigire, tevî şert û mercên çavan.

Bi têra xwe gihandina xurekên ku li jor hatine destnîşan kirin dikare bibe alîkar ku xetera we kêm bike. Yên din jî dikarin di tenduristiya çavan de rolek bilîzin.

Lêbelê, laşê xwe yê mayî îhmal nekin. Xwarinek ku we saxlem dihêle dê çavên we jî saxlem bimîne.